Penitenziali Irlandesi > Ciclo di San Patrizio
SECONDO SINODO DI SAN PATRIZIO
Irlanda, sec. VII d.C.
A differenza di quanto sostenuto con riferimento al c.d. Sinodo dei Vescovi, il Secondo Sinodo di San Patrizio, composto da trentacinque canoni, non ha nulla in comune con il magistero dell’Apostolo d’Irlanda.
A deporre a favore della paternità patriciana è solo un elemento testuale dei manoscritti che lo contengono. Il colofone, infatti, riporta l’espressione Finit Patricii sinodus.
Non è mancato chi, tra gli esponenti più importanti della dottrina ha addirittura sostenuto che il can. XXV di questo testo penitenziale sia in contrasto con quanto contenuto al C. XLII delle Confessioni di San Patrizio (BURY J.B., The life of St. Patrick, Dublin 1905, 237; KENNEY J., The Sources for the Early History of Ireland: Vol. 1 Ecclesiastical, Dublin 1929, 245; MCNEILL J.T. - GAMER M.H., Medieval handbooks of penance: a translation of the principal “libri poenitentiales” and selections from related documents, New York 1928, 75).
La stessa collocazione temporale dell’opera non è compatibile con la vita del Patrono d’Irlanda.
Ciò lo si desume dal fatto che la Collectio Canonum Hibernensis, un'ampia raccolta normativa di difficile contestualizzazione geocronologica compilata da due studiosi irlandesi - Cú Chuimne di Iona († 747) and Ruben di Dairinis († 725) – replica ben dodici canoni del Sinodo e tra questi solamente il can. X è attribuito a San Patrizio.
Le altre disposizioni, invece, replicate nella Collectio sono introdotte in questa con l’espressione Sinodus Romana o Sinodus Romanorum o Romani, cioè il c.d. partito romano attivo in Irlanda nel sec. VII (BIELER L., The Irish Penitentials, Dublin 1975, 10).
Non è un Penitenziale stricto sensu quanto, piuttosto, un gruppo eterogeneo di disposizioni in cui prevale un apparato sanzionatorio di tipo penitenziale.
CANONES SYNODI HIBERNENSIS S. PATRICIO PERPERAM ATTRIBUTI
("SYNODUS II S. PATRICII")
I. De habitatione cum fratribus peccatoribus.
De eo quod mandastis, de habitatione cum fratribus peccatoribus, audite Apostolum dicentem: Cum huiusmodi ne cibum quidem sumere; non eius escas sumas cum eo. Caeterum si bos sis et trituras, hoc est, si doctor es et doces, non obturatur tibi os, et dignus es mercede tua. Sed oleum peccatoris non impinguet caput tuum: sed corripe adhuc et argue.
II. De oblationibus eorum.
Contentus tegmento et alimento tuo, caetera dona iniquorum reproba, quia non sumit lucerna nisi quod alitur.
III. De poenitentia post ruinas.
Statuitur ut abbas videat cui attribuetur potestas alligandi et solvendi; sed aptior est, iuxta Scripturae exempla, veniam. Si vero cum fletu et lamentatione et lugubri cum veste, sub custodia poenitentia brevis, quam longa et remissa cum temperamentis.
IV. De excommunicato repellendo.
Audi Dominum dicentem: Si tibi non audierit, sit tibi velut gentilis et publicanus. Non maledices, sed repelles excommunicatum a communione et mensa, et missa et pace. Et si haereticus est, post unam correptionem devita.
V. De suspectis causis.
Audi Dominum dicentem: Sinite utraque crescere usque ad messem, hoc est, donec veniet qui manifestabit consilia cordium, ne iudicium ante diem iudicii facias. Vide Iudam ad mensam Domini, et latronem in paradiso.
VI. De vindictis Ecclesiae.
Audi item Dominum dicentem: Qui effuderit sanguinem innocentem, sanguis ipsius effundetur, sed ab eo qui portat gladium dictatur, aut vindictae innocens habetur. De caeteris autem per legem evangelicam, ab eo loco in quo ait: Et eum qui aufert aliquid a te, ne repetas, sed libenter; si ipse quid referat, humiliter recipias.
VII. De baptismatis incertis.
Statuunt ne rebaptizati (sint) qui symboli traditione a quocunque acceperunt, quia non inficit semen seminantis iniquitas. Sin vero, non est rebaptizare, sed baptizare. Non absolvendos autem lapsos a fide credamus, nisi per impositionem manus accepi.
VII. De baptismatis incertis.
Statuunt ne rebaptizati (sint) qui symboli traditione a quocunque acceperunt, quia non inficit semen seminantis iniquitas. Sin vero, non est rebaptizare, sed baptizare. Non absolvendos autem lapsos a fide credamus, nisi per impositionem manus accepi.
VIII. Non absolvendum autem lapsos a fide credamus nisi per inpositionem manus episcopi.
IX. De reis autem abstractis ab Ecclesia.
Non ad reorum defensionem facta est Ecclesia, sed iudicibus persuadendum est, ut spiritali morte eos occiderent, qui ad sinum matris Ecclesiae confugiunt.
X. De lapsis post gradum.
Audi canonica instituta: Qui cum gradu cecidit, sine gradu surgat: contentus nomine tantum, amittat ministerium, nisi qui tantum a conspectu Domini peccans non recessit.
XI. De separatione sexuum post lapsum.
Consideret unusquisque in conscientia sua si amor et desiderium cessavit peccati; quia corpus mortuum non inficit corpus alterius mortui. Sin vero, separentur.
XII. De oblatione pro defunctis.
Audi Apostolum dicentem: Est autem peccatum ad mortem, non pro illo dico, ut roget quis. Et Dominus: Nolite donare sanctum canibus. Qui enim in vita sua sacrificium non merebitur accipere, quomodo post mortem illi poterit adiuvare?
XIII. De sacrificio.
In nocte paschae, si fas est ferre foras. Non foras fertur, sed fidelibus deferatur. Quid aliud significat, quod in una domo sumitur agnus, quam sub uno fidei culmine creditur et communicatur Christus?
XIV. De abstinentia insolubile[que] a cibis.
Statuunt ut Christi adventus sponsis nullas nostras legis inveniat ieiunii. Quid autem inter Novatianum et Christianum interest nisi quod Novatiatuns indesinenter, Christianus vero per tempus absteneat, ut locus et tempus et persona per omnia observitur?
XV. De relinquenda vel docenda patria.
Docenda patria prius per exemplum Domini, et derelinquenda postea, si non proficiat, iuxta exemplum Apostoli. Sed qui potest proficere, licet periclitatur, ubique doceat, et se ostendat; qui vero non potest, taceat et abscondat: alius quippe ab Iesu in domum suam mittitur, alius sequi iubetur.
XVI. De falsis episcopis.
Qui non secundum Apostolum electus est ab altero episcopo, est damnandus; et deinde ad reliquam plebem declinandus et degradandus.
XVII. De proposito monachorum.
Monachi sunt qui solitarii sine terrenis opibus habitant sub potestate episcopi vel abbatis. Non autem monachi, sed Vactro periti, hoc est, contemptores solliciti ad vitam perfectam in aetate perfecta. Hoc est, a viginti annis debet unusquisque constringi non attestando, sed voto perficiendo, ut est illud: Unusquisque sicut proposuit corde suo faciat, et ut Vota mea reddam in conspectu Domini, et reliqua: quo voto vivitur, situs locorum coarctat: si superabundantia, in omnibus devitetur in vita; quia in frigore et nuditate, in fame et siti, in vigiliis et ieiuniis vocati sunt.
XVIII. De tribus seminibus Evangeliorum.
Centesimum episcopi et doctores, qui omnibus omnia sunt; sexagesimum, clerici et viduae qui continentes sunt; trigesimum, laici qui fideles sunt, qui perfecte Trinitatem credunt. His amplius non est in messe Domini; monachos vero et virgines cum centesimis iungimus.
XIX. Qua aetate baptizandi.
Octavo die catechumeni sunt, postea solemnitatibus Domini baptizantur, id est, Pascha, Pentecoste et Epiphania.
XX. De parochiis.
Cum monachis non est dicendum quorum malum est inauditum, qui unitatem vero plebis non incongrue suscepimus.
XXI. De retinendis vel dimittendis monachis.
Unusquisque fructum suum in Ecclesia in qua imbutus est perfruatur, nisi causa maioris profectus ad ultoris ferre permisso abbatis cogat. Si vero exierit, causa utilior cum benedictione dicatur, Ecce Agnus Dei, non quae sua sunt singuli quaerentes, sed quae Iesu Christi. Vocationis autem causam non permittant subditos discurrere.
XXII. De sumenda Eucharistia post lapsum.
Post examinationem carceris sumenda est, maxime autem in nocte Paschae, in qua qui non communicat, fidelis non est. Ideo brevia sunt et stricta apud eos spatia, ne anima fidelis intereat tanto tempore ieiuna medicinae, Domino dicente: Nisi manducaveritis carnem Filii hominis, non habebitis vitam in vobis.
XXIII. De iuramento.
Non iurare omnino. De hoc consequente lectionis series docet, non adiurandam esse creaturam aliam, nisi creatorem: ut prophetis mos est: Vivit Dominus et vivit anima mea; et: Vivit Dominus cui assisto hodie. Finis autem contradictionis est nisi Domino. Omne enim quod amat homo, hoc et iuratur.
XXIV. De contentione duorum absque testibus.
Statuunt ut per quatuor sancta Evangelia, ante quam communicet, testatur quid probatur, et deinde sub iudice fama relinquatur.
XXV. De toro fratris defuncti.
Audi decreta synodi super istis. Frater torum defuncti fratris non ascendat, Domino dicente: Erunt duo in carne una. Ergo uxor fratris soror tua est.
XXVI. De meretrice coniuge.
Audi Dominum dicentem: Qui adhaeret meretrici, unum corpus efficitur. Item: Adultera lapidetur; id est, huic vitio moriatur, ut desinat crescere quae non desinit moechari. Item: Si adulterata fuerit mulier, nunquid revertitur ad virum suum priorem? Item: Non licet viro dimittere uxorem, nisi ob causam fornicationis: ac si dicat, ob hanc causam. Unde si ducat alteram velut post mortem prioris, non vetunt.
XXVII. De voluntate virginis vel patris, in coniugio.
Quod vult pater, faciat virgo, quia caput mulieris vir. Sed requirenda est a patre voluntas virginis, dum Deus relinquit hominem in manibus consilii sui.
XXVIII. De primis vel secundis votis.
Eadem ratione observanda sunt prima vota, et prima coniugia, aut secundis prima non sint irrita, nisi fuerint adulterata.
XXIX. De consanguinitate in coniugio.
Intelligite quid lex loquitur, non minus nec plus. Quod autem observatur apud nos, ut quatuor genera dividantur, nec vidisse dicunt nec legisse.
XXX. De vindicandis assuetis.
Nunquam vetitus licet: verum observandae sunt leges iubilaei, hoc est quinquaginta anni ut non affirmentur incerta veterato temporis. Et ideo omnes negotia subscriptione Romanorum confirmanda est.
XXXI. De gentilibus qui ante baptismum credunt, quam poenitentiam habeant.
Remittuntur quidem omnium peccata in baptismo; sed quia cum fideli conscientia infidelem temporem vixit, ut fidelis peccator iudicandus est.
Finit Patricii synodus. Deo Gratias.
